Po zniszczeniu trzech korpusów liczne grupy ich żołnierzy powróciły do kraju, częśc uniknęła niewoli. W różnych regionach Rosji (szczególnie na Ukrainie) w oparciu o tajne struktury POW przystąpiono do tworzenia nowych formacji polskich. Jako polityczna reprezentacja ruchu odnowiony został Naczelny Komitet Wojskowy na Wschodzie. Równocześnie podjęto rozmowy z przedstawicielami Ententy.
Na podstawie umowy podpisanej 1 lipca 1918 r. w Moskwie rozpoczęto tworzenie polskiego oddziału na półwyspie Koli w rejonie Murmańska, gdzie już od czerwca kierowano żołnierzy z rozbitych korpusów.
Wobec wielkich trudności w przemieszczaniu się żołnierzy na północ Rosji (terror bolszewicki) Oddział Murmański nie osiągnął dużych stanów osobowych. Początkowo składał się z kompanii strzelców, Legii Oficerskiej, baterii artylerii i plutonu karabinów maszynowych. Jego dowódcą został płk Stanisław Machcewicz.
W końcu lipca oddział przerzucono w rejon Archangielska, gdzie w ramach sił koalicji wziął udział w zdobyciu tego miasta. Następnie walczył z bolszewikami nad północą Dźwiną. Po reorganizacji od maja 1919 r. w sile baonu uczestniczył w działaniach na terenie Karelli i nad rzeką Onegą.
Żołnierze Oddziału Murmańskiego
ze swoją maskotką niedźwiedzicą "Baśką"
Wobec zmiany sytuacji politycznej Anglicy podjęli decyzję o swojej ewakuacji z terenów północnej Rosji. 20 września Na interwencję rządu polskiego Oddział Murmański odpłynął statkiem z Archangielska do Gdańska. Ostatecznie w styczniu 1920 r. wszedł w skład 64 pp Wojska Polskiego.
Wobec trudności w kierowaniu żołnierzy na północ Rosji zdecydowano się formować polskie jednostki na południu, przy walczącej z Sowietami Armii Ochotniczej gen. Michaiła Aleksiejewa (potem: gen. Antona Denikina), zachowując łączność z przedstawicielami misji państw sojuszniczych, z których największą pomoc okazali Francuzi.
Pierwszy oddział (około 700 ludzi) utworzono na Kubaniu w Paszkowskiej Stanicy już w sierpniu 1918 r. Od października, pod dowództwem płk. Franciszka Zielińskiego, walczył on z Sowietami w okolicach Stawropola. Dał początek liczącej ponad 4 000 żołnierzy 4 Dywizji Strzelców Polskich gen. Lucjana Żeligowskiego, formalnie podlegającej Armii Polskiej we Francji.
Dywizja, wchodząca w skład armii ekspedycyjnej aliantów gen. d`Anselme, faktycznie istniała przy Rosyjskiej Armii Ochotniczej. Walczyła m.in. o Odessę i Tyraspol nad Dniestrem. Jej przeciwnikami byli Sowieci oraz wojska ukraińskie. W kwietniu 1919 r. jako straż tylna aliantów wycofała się do Rumunii, skąd w drugiej połowie czerwca przeszła koło Śniatynia na teren Polski, by brać udział w walkach z Ukraińcami.
Przegląd oddziałów 5 dywizji w Nowo-Nikołajewsku
W połowie lipca 1918 r. rozpoczęto formowanie 5 Dywizji Strzelców Polskich nad Wołgą, a następnie na Syberii. Wielkie zasługi w tym zakresie położył płk Walerian Czuma, dowódca Wojska Polskiego we wschodniej Rosji i na Syberii. Dywizja (dowódca płk Kazimierz Rumsza) składała się m.in. z trzech pułków piechoty, pułku kawalerii, pułku artylerii oraz jednostek dywizyjnych i służb. W końcu 1919 r. osiągnęła swój stan maksymalny - blisko 13 000 ludzi. Podlegała formalnie Armii Polskiej we Francji, a faktycznie dowódcy wojsk sojuszniczych na Syberii gen. Pierre Janinowi. Formacja, której w październiku 1918 r. miejscem prac organizacyjnych stał się Nowo-Nikołajewsk, otrzymała całe swe wyekwipowanie od Francuskiej Misji Wojskowej.
Polska dywizja, zagrożona likwidacją przez Sowietów, współdziałała z korpusem czeskim na Syberii oraz wojskami ochotniczymi adm. Aleksandra Kołczaka. Wobec pogarszającej się sytuacji na froncie nastąpił odwrót wojsk sojuszniczych wzdłuż transsyberyjskiej linii kolejowej. Część dywizji została zniszczona w Krasnojarsku podczas tamtejszego powstania.
Wobec niechęci oddziałów czeskich, odmawiających przepuszczenia polskich transportów, 10 stycznia 1920 r. 5 dywizja złożyła broń przed bolszewikami na stacji kolejowej Klukwennaja, 120 km na wschód od Krasnojarska.
Niewoli uniknęła część żołnierzy z płk. Rumszą, która przebiła się przez bolszewickie okrążenie i pieszo przedostała się do Charbinu w Chinach, gdzie po dwóch miesiącach marszu dotarło blisko 1000 ludzi. W lipcu 1920 r. powrócili oni drogą morską do kraju i jako Brygada Syberyjska wzięli udział w dalszych walkach z bolszewikami.
Walerian Czuma
W okresie I wojny światowej służył w Legionach Polskich - był dowódcą kompanii i baonu. Potem w II Korpusie Polskim. Latem 1918 r. został dowódcą Wojska Polskiego we wschodniej Rosji i na Syberii. Należał do organizatorów 5 Dywizji Syberyjskiej.
W latach 1920-1922 pozostawa ł w niewoli sowieckiej. Następnie oficer WP. Był dowódcą dywizji, a od 1938 r. stał na czele Straży Granicznej. Stopień gen. bryg. otrzymał w 1929 r.
W czasie kampanii 1939 r. dowodził obroną Warszawy. Po kapitulacji załogi dostał się do niewoli niemieckiej, w której przebywał do 1945 r.
Po wojnie zamieszkał w Wlk. Brytanii. Zmarł 7 IV 1962 r. w Penley. Odznaczony orderem Virtuti Militari 4 i 5 kl., Krzyżem Niepodległości z mieczami, belgijskim orderem Leopolda 4 kl., francuską Legią Honorową 5 kl. i rumuńskim orderem Korony Rumunii 2 kl.
Tarcza 64 pułku piechoty, kontynuatora tradycji Oddziału Murmańskiego
Odznaka 82 pułku piechoty, kontynuatora tradycji 1 Pułku Strzelców Syberyjskich